واژه‌شناسی - ۶۲

یک فنجان واژه‌شناسی - ۶۲
بهروز صفرزاده
...................................................
مردمک
واژۀ «مردمک» از دو جزء تشکیل شده‌است:
مردم (آدم؛ انسان) + -َ ک (پس‌وند).
وقتی در آینه به چشمتان نگاه می‌کنید، در دریچۀ وسطِ آن تصویرِ بسیار ریزِ خودتان را می‌بینید. این تصویرِ ریز را از قدیم «مردمک» یا «مردمِ چشم» یا «مردمِ دیده» نامیده‌اند، یعنی انسانِ کوچک.
واژۀ «مردم» به معنیِ آدم و انسان در متونِ کهنِ فارسی فراوان به کار رفته‌است. حافظ می‌گوید:
مردمِ چشمم به خون آغشته شد/ در کجا این ظلم بر انسان کنند؟
این دریچۀ وسطِ چشم و تصویرِ ریزش را در عربی «إنسان العَین» می‌نامند.
معادلِ انگلیسیِ «مردمک» یعنی pupil از ریشۀ لاتینی و به معنیِ عروسکِ ریز است. اروپاییان این تصویرِ ریز را به عروسک تشبیه کرده‌اند.
...................................................
پی‌نوشت: «یک فنجان واژه‌شناسی» سلسله یادداشت‌هایی است که به کالبدشکافیِ برخی واژه‌های رایج در فارسی می‌پردازد و چند و چونِ پیدایش و تحولِ آن‌ها را می‌کاود. این یادداشت‌ها را آقای بهروز صفرزاده، از اعضای هیئتِ مؤلفانِ مؤسسهٔ لغت‌نامهٔ دهخدا، نوشته و هر هفته یکی از آن‌ها در وب‌گاه و شبکه‌های اجتماعیِ مؤسسهٔ لغت‌نامهٔ دهخدا منتشر می‌شود. امیدواریم هر فنجان از این واژه‌شناسی به کامتان گوارا باشد.