لغت‌نامه

راهنمای استفاده از لغت‌نامهٔ دهخدا
نمایش ۱ تا ۳۰ مورد از کل ۵۹۰ مورد.
#مدخلمعنی
 
۱مانی(ضمیر) مان. در قزوین لهجه ای است که ضمایر متکلم مع الغیر و جمع مخاطب و جمع مغایب را به شکل مان-تان-شان می آورند ولی در ادبیات ظاهراً بسیار نادر و شاذ است و بیشتر در ...
۲مانی(ص) به معنی نادر باشد که از ندرت است که بی همتا و بی مثل و یکه و تنها باشد. (برهان). صاحب برهان گفته که به معنی نادر باشد یعنی بی همتا. (انجمن آرا) (آنندراج). نادر و بی همتا و بی مثل. ...
۳مانی(اِخ) نام نقاشی بوده مشهور در زمان اردشیر و بعضی گویند در زمان بهرام شاه بود و بعد از عیسی علیه السلام ظاهر شد و دعوی پیغمبری کرد، و بهرام شاه بن هرمز شاه او را به قتل آورد. (برهان). ...
۴آرامانیدن [ دَ ] (مص) اِسکان. (زوزنی). اِهداء. اضجاع. اهجاع. || مطمئن کردن. (زمخشری). || آرام کردن. آرام دادن.
۵آسمانی [ سْ / سِ ] (ص نسبی) سماوی. فلکی. سپهری. چرخی. گرزمانی. گردونی. || نجومی. احکامی. احکام نجومی : ولیکن اتفاق آسمانی کند تدبیرهای مرد باطل.منوچهری.
|| عِلوی: اجرام آسمانی. || ...
۶آسمانی تیر [ سْ / سِ ] (اِ مرکب) شهاب.
۷آشامانیدن [ دَ ] (مص) نوشانیدن. اِسقاء.
۸آشفته سامانی [ شُ تَ / تِ ] (حامص مرکب) چگونگی و حال و صفت آشفته سامان.
۹آنگرامانیو(اِخ) اَنْگْرَه مَئین یَوَه. اهریمن. آهرمن.
۱۰ابدامانی [ ] (اِخ) یکی از طوائف کرد پشت کوه.
۱۱ابراهیم سامانی [ اِ مِ ] (اِخ) ابراهیم بن احمدبن اسماعیل. یکی از شاهزادگان سامانی. بواسطهٔ مخالفت با نصربن احمد مدتی محبوس و پس از رهائی باز بسبب داعیهٔ استقلال و محاربه و مغلوبیت به عراق عرب رفته و تا ...
۱۲ابراهیم قره مانی [ اِ مِ قَ رَ ] (اِخ) از امرای قره مان در آسیای صغیر، فرزند محمدبن علاءالدین قره مانی. با عم خود علی بیک اتحاد و با پدر مخالفت کرده قره مان را بضبط خویش آورد اما پدرش باز بر ملک ...
۱۳ابن الترکمانی [ اِ نُتْ تُ ] (اِخ) حاکم از دست ملک الظاهر بیبرس. و او قطیه را بگشود.
۱۴ابوالحسن رمانی [ اَ بُلْ حَ سَ نِ رُمْ ما ] (اِخ) علی بن عیسی بن علی بن عبداللََّه رمانی. اصل او از سرمن رآی و مولد او به بغداد در ۲۹۶ هـ . ق. او یکی از افاضل و مشاهیر ...
۱۵اتین نمانیچ [ اِ یِ نْ نِ ما ] (اِخ)(دوشان...) ملقب به نیرومند، و قیصر صربستان. او در ۱۳۳۵ م. بپادشاهی رسید و سپس در ۱۳۴۶ امپراطور شد. مولد وی اسکوتاری است. (۱۳۰۸ -۱۳۵۵ م.).
۱۶ارمانی[ اِ ] (ص نسبی) منسوب به ارمان.
۱۷ارمانیا[ ] (اِ) بیونانی لاجورد است. (تحفهٔ حکیم مؤمن).
۱۸ارمانیان[ اِ ] (اِخ) جِ ارمانی، منسوب به ارمان : ز پرده درآمد یکی پرده دار بنزدیک سالار شد هوشیار که بر در بپایند ارمانیان سر مرز ایران و تورانیان همی راه جویند نزدیک شاه ز راه دراز آمده دادخواه... برفتند یکسر ...
۱۹ارمانیان[ ] (اِ) بیونانی لاجورد است. (فهرست مخزن الادویه).
۲۰ارمانیدن[ اَ دَ ] (مص) آرزو و حسرت بردن. (برهان) (سروری). افسوس و پشیمانی خوردن. (برهان). رجوع به آرمان و ارمان شود.
۲۱ارمانیوس[ ] (اِخ) رومانوس اول لکاپن امپراطور روم شرقی (۹۱۹-۹۴۴ م.). وی آغاز ترقی خود را مدیون لئون ششم بود. آنگاه که کنستانتن هفتم بسلطنت رسید (۹۱۳م.)، وی امیرالبحر بزرگ بود. او دختر خود هِلِن را به امپراطور جوان تزویج ...
۲۲ارمانیوس[ ] (اِخ) (عازر، افندی) الصیدلی. وی در قاهره شهرت داشت و در ادارهٔ طبی عساکر مصر صیدلی و در بیمارستان قصرالعینی اجزاچی باشی بود و در مدرسةالحکیمات مدرس فن اقرباذین بود. او راست: ۱- تذکرةالاطباء و الصیدلیین فی المادة و ...
۲۳ارمودامانیس[ ] (اِخ) الحکیم. مکنی به افروقولیم. فیثاغورس در ساموس با او ملاقات کرد و مدتی با او ارتباط داشت. (عیون الانباء ج ۱ ص ۳۹). رجوع به فقرهٔ قبل شود.
۲۴اشتال آلمانی[ اِ لِ آ ] (اِخ) برحسب نوشتهٔ مرحوم قزوینی وی رئیس پستخانهٔ ایران بوده و در سال ۱۸۹۶ م. نقشهٔ بسیار متقن و دقیقی برای ایران رسم کرده و در شهر گوتا (آلمان) آنرا بطبع رسانیده است. رجوع به شدالازار حاشیهٔ ...
۲۵اشک پشیمانی[ اَ کِ پَ ] (ترکیب اضافی، اِ مرکب) اشک ندامت : روز محشر را کند شب نامهٔ ناشسته اش هرکه دست از دامن اشک پشیمانی کشید. صائب (از آنندراج).
و رجوع به اشک ندامت شود.
۲۶اصحاب مانی[ اَ بِ ] (اِخ) پیروان مانی. کسانی که به مانویت اعتقاد داشتند. رجوع به مانی و مانویه، و ملل و نحل شهرستانی چ مطبعهٔ حجازی قاهره ج ۱ ص ۷۲ شود.
۲۷اصرمانی[ اَ رَ نی ی ] (ع اِ) رجوع به اصرمان و تاج العروس شود.
۲۸افریقای شرقی آلمانی[ اِ / اَ یِ شَ یِ ] (اِخ) از مستملکات قدیم آلمان در افریقای شرقی که بعدها میان بریتانیای کبیر (تانگانیکا) و بلژیک (روآند -اوروندی) تقسیم شد. (فرهنگ فارسی معین). و رجوع به افریقا شود.
۲۹افضل الدین کرمانی[ اَ ضَ لُدْ دی نِ کِ ] (اِخ) خواجه محمد. مؤلف دستورالوزراء آرد: وی بوفور فضایل و کمالات نفسانی و کثرت وقوف در سرانجام مهمات دیوانی از سایر افاضل وزراء ممتاز بود و بمحامد سیر و حسن صورت سرآمد اکابر آفاق. در ...
۳۰الفند زمانی[ اَ فِ دِ زِمْ ما ] (اِخ) شهل بن شیبان بن ربیعةبن زمان حنفی شاعر جاهلی بود. وی به سال ۷۰ قبل از هجرت / ۵۵۵ م. درگذشت. رجوع به شهل و فند در این لغت نامه و ...